Σε τι διαφέρουν αυτοί οι δύο εγκέφαλοι;

Κοιτάξτε προσεκτικά την εικόνα της σελίδας. Απεικονίζει δύο εγκεφάλους που ανήκουν σε δύο παιδιά τριών ετών. Είναι προφανές πως ο εγκέφαλος στα αριστερά είναι μεγαλύτερος από αυτόν στα δεξιά. Η εικόνα στα αριστερά έχει επίσης λιγότερες κηλίδες και πολύ λιγότερες σκοτεινές «ασαφείς» περιοχές.

Για τους νευρολόγους που μελετούν τον εγκέφαλο, και εργάστηκαν επάνω στην ερμηνεία της εικόνας αυτής, η διαφορά μεταξύ των δύο αυτών εγκεφάλων είναι εξίσου αξιόλογη όσο και σοκαριστική. Ο εγκέφαλος στα δεξιά στερείται ορισμένες από τις βασικότερες περιοχές που φαίνονται σε αυτόν στα αριστερά. Οι ελλείψεις αυτές καθιστούν αδύνατο για το παιδί να αναπτύξει δυνατότητες που το παιδί στα αριστερά μπορεί να αποκτήσει: το παιδί στα δεξιά θα μεγαλώσει και ως ενήλικας θα είναι λιγότερο έξυπνος, θα είναι λιγότερο ικανός να συμπάσχει με τους άλλους και πολύ πιο πιθανό να εθιστεί στα ναρκωτικά και να διαπράξει βίαια εγκλήματα από το παιδί στα αριστερά. Το παιδί στα δεξιά έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι άνεργος και να στηριχθεί στην πρόνοια, να αναπτύξει ψυχολογικά και άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας.

Τι θα μπορούσε να προκαλέσει μία τόσο ριζική διαφορά στην ανάπτυξη του εγκεφάλου; Η προφανής απάντηση είναι πως πρέπει να έχει κάποια ασθένεια ή να υπέστη ένα σοβαρό ατύχημα.

Η προφανής απάντηση είναι λανθασμένη.

Η βασική αιτία της συγκλονιστικής αυτής διαφοράς μεταξύ των δύο εγκεφάλων των δύο τρίχρονων παιδιών είναι ο τρόπος με τον οποίο τους συμπεριφερόταν η μητέρα τους. Το παιδί που έχει έναν πολύ πιο ανεπτυγμένο εγκέφαλο έχαιρε της αγάπης της μητέρας του, η οποία ήταν διαρκώς παρούσα και ανταποκρινόταν πλήρως στις ανάγκες του παιδιού της. Το παιδί με τον συρρικνωμένο εγκέφαλο είχε παραμεληθεί και κακοποιηθεί. Η διαφορά στη φροντίδα που έλαβαν εξηγεί τον λόγο που ο εγκέφαλος του ενός παιδιού αναπτύσσεται πλήρως, ενώ ο άλλος όχι.

Οι νευρολόγοι αρχίζουν να κατανοούν το πώς η αλληλεπίδραση που έχει η μητέρα με το μωρό της καθορίζει το πώς, και το αν, ο εγκέφαλός του θα αναπτυχθεί με τον τρόπο που θα έπρεπε. Ο καθηγητής Allan Schore, από το UCLA, ο οποίος έχει ερευνήσει την επιστημονική βιβλιογραφία και έχει συνεισφέρει σημαντικά σε αυτή, τονίζει πως η ανάπτυξη των κυττάρων του εγκεφάλου είναι «η συνέπεια της αλληλεπίδρασης του βρέφους με τον άνθρωπο που έχει αναλάβει τον βασικό ρόλο στη φροντίδα του (συνήθως η μητέρα)». Η ανάπτυξη του εγκεφάλου του μωρού «απαιτεί θετική αλληλεπίδραση μεταξύ μητέρας και βρέφους. Η ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυκλωμάτων βασίζεται σε αυτό».

Ο καθηγητής Schore επισημαίνει πως αν δεν φροντίσει κάποιος σωστά ένα μωρό τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής του, τα γονίδια για διάφορες εγκεφαλικές λειτουργίες, όπως η ευφυΐα, δεν μπορούν να λειτουργήσουν και ίσως ακόμη και να μην εμφανιστούν. Η φύση και η φροντίδα δεν μπορούν να διαχωριστούν – τα γονίδια που έχει ένα μωρό θα επηρεαστούν σημαντικά από τον τρόπο που του φέρονται.

[…]

Η ζημιά που προκαλεί η παραμέληση και άλλες μορφές κακοποίησης είναι κλιμακωτή: όσο πιο σοβαρή η παραμέληση, τόσο πιο σοβαρή η ζημιά. Το 80% των κυττάρων που θα αποκτήσει ο εγκέφαλος ενός ατόμου δημιουργείται κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων χρόνων μετά τη γέννησή του. Αν εμφανιστεί κάποιο πρόβλημα στη διαδικασία της ανάπτυξης εγκεφαλικών κυττάρων και των μεταξύ τους συνδέσεων, οι ελλείψεις θα είναι μόνιμες.

Η ανακάλυψη αυτή έχει τεράστιες συνέπειες στην κοινωνική πολιτική. Εξηγεί δύο επικρατούντα χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας. Το ένα είναι πως υπάρχει ένα κύκλος στέρησης – έλλειψη μορφωτικού επιπέδου, ανεργία, φτώχεια, εθισμός, έγκλημα – που μπορεί να επηρεάσει μία οικογένεια και μόλις αυτή βρεθεί στον κύκλο, είναι σχεδόν αδύνατο να ξεφύγει.

Ο τρόπος που η ανάπτυξη του παιδικού εγκεφάλου βασίζεται στον τρόπο που συμπεριφέρθηκε η μητέρα του στο παιδί εξηγεί γιατί αυτός ο στενάχωρος κύκλος επαναλαμβάνεται. Οι γονείς που ως παιδιά είχαν παραμεληθεί, δεν έχουν πλήρως ανεπτυγμένους εγκεφάλους και ως συνέπεια παραμελούν τα δικά τους παιδιά με παρόμοιο τρόπο.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό που επικρατεί είναι η αποτυχία προγραμμάτων επανένταξης στην κοινωνία που προσπαθούν να μειώσουν το ρυθμό με τον οποίο οι κατά συρροήν ανήλικοι παραβάτες εγκληματούν. Μελέτες υποδεικνύουν πως ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς έχουν εγκεφάλους που δεν αναπτύχθηκαν πλήρως. Ως συνέπεια, ίσως αδυνατούν να ανταποκριθούν με τον ίδιο τρόπο στον σωφρονισμό, που θα απομάκρυνε άλλους με πιο ανεπτυγμένους εγκεφάλους από το έγκλημα.

Το αποτέλεσμα αυτό ίσως οδηγήσει κάποιον στο συμπέρασμα πως δεν μπορεί να γίνει τίποτα με τα κοινωνικά προβλήματα που προκαλεί η παραμέληση στην παιδική ηλικία. Αυτό θα ήταν λάθος. Υπάρχει τρόπος να σπάσει ο κύκλος και δεν είναι τρομερά δύσκολο να γίνει. Θα πρέπει να παρέμβει κάποιος εγκαίρως και να δείξει στις μητέρες που παραμελούν τα παιδιά τους πώς να τα φροντίσουν ώστε να αναπτυχθεί σωστά ο εγκέφαλός τους.

Η «πρώιμη παρέμβαση», χρησιμοποιείται στην Αμερική περισσότερα από 15 χρόνια. Εξασφαλίζει επισκέψεις από νοσοκόμα (τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα) σε μητέρες για τις οποίες υπάρχει φόβος πως θα παραμελήσουν το παιδί τους, και τις συμβουλεύει πώς να φροντίσουν το νεογέννητό τους. Στην πόλη Elmira της πολιτείας της Νέας Υόρκης, όπου τα προγράμματα αυτά λειτουργούν περισσότερο καιρό, υπάρχουν έρευνες που αποδεικνύουν πως η πρώιμη παρέμβαση βοήθησε αυτά τα παιδιά σε σχέση με άλλα του ίδιου κοινωνικού υπόβαθρου. Υπήρχαν 50% λιγότερες συλλήψεις, 80% λιγότερες καταδίκες και σημαντικά λιγότερα άτομα να εθίζονται στα ναρκωτικά.

Ο Graham Allen, υπουργός εργασίας του Nottingham North στην Αγγλία, όπου τα ποσοστά εγκυμοσύνης στην εφηβεία είναι από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη και τα ποσοστά συμμετοχής στην ανώτερη εκπαίδευση από τα χαμηλότερα, είναι υπέρμαχος της πρώιμης παρέμβασης.

«Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η πρώιμη παρέμβαση συμβάλλει σημαντικά στο να βελτιωθεί η κοινωνία μας», λέει ο κύριος Allen. «Και δεν πρέπει να ξεχνάμε και το οικονομικό όφελος. Το ποσό που εξοικονομούν οι φορολογούμενοι με τη μείωση των σπιτιών της πρόνοιας για παιδιά που σε άλλες περιπτώσεις θα μεγάλωναν εκεί, ή τις φυλακές, και ούτω καθεξής».

[…]

Η Andrea Leedsom, του κόμματος των συντηρητικών της Αγγλίας, δήλωσε: «Είναι απίστευτο. Αυτή η πολιτική έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει την κοινωνία μας, να εξασφαλίσει πως η επόμενη γενιά παιδιών θα γίνουν πιο υπεύθυνοι, πιο ευσυνείδητοι και πιο μορφωμένοι ενήλικες. Γνωρίζουμε τι θα πρέπει να γίνει για να το καταφέρουμε αυτό: χρειάζεται να μάθουμε στις νέες μητέρες πώς θα πρέπει να συμπεριφέρονται στα παιδιά τους τα πρώτα δύο χρόνια της ζωής τους […]».

Η εφαρμογή του προγράμματος είναι δύσκολη, καθώς τα πρώτα εμφανή αποτελέσματα θα φαίνονταν μετά από 15 χρόνια, όταν τα μωρά στα οποία παρασχέθηκε πρώιμη παρέμβαση θα γίνουν έφηβοι. Οι πολιτικοί της Αγγλίας όμως συμφωνούν πως είναι σημαντικό να εφαρμοστεί μία πολιτική που θα συμβάλλει τα μέγιστα στην κοινωνία.